Зобразити жрїдло сторінкы Світло

'''Видиме світло''' є [[електромаґнетічне жарїня]] о [[вовнова довжка|вовновій довжцї]] 400–750 [[метер|нм]]. Вовновы довжкы світла лежать міджі вовновыма довжками ултрафіалового жарїня і інфрачервеного жарїня. В дакотрых областях наукы і технікы може быти світлом розумене і електромаґнетічне жарїня хоцьякой вовновой довжкы. Три основны властности світла (і електромаґнетічного вовнїня вообще) суть [[світивость]] ([[амплітуда]]), [[фарба]] ([[фреквенція]]) і [[Поларізація (електродінаміка)|поларізація]] (угол вовнїня). Про [[Дуаліта частицї і вовнїня|дуалітї частицї і вовнїня]] мать світло властности як [[вовнїня]], так [[частиця|частицї]]. Штудіов світла і ёго інтеракціями з матеріалом ся занимать [[оптіка]].

== Видиме світло ==
'''Видиме світло ''' є часть [[електромаґнетічне спектрум|електромаґнетічного спектра]] о [[фреквенція|фреквенції]] 3.9×10<sup>14</sup>&nbsp;Hz ([[гертз]]) аж 7.9×10<sup>14</sup>&nbsp;Hz, де [[швыдкость]] (''c''), фреквенція (''f'' або ν), і вовнова довжка (λ) утримують одношіня:

:<math> c = f \lambda\;\!</math>

і [[швыдкость світла]] у вакуу ''c'' є конштанта. В оптіцї ся тыж хоснує кругова фреквенція ''ω'', котра є споєна з фреквенціов ''f'' одношінём ''ω&nbsp;=&nbsp;2πf''. Вовнова довжка видительного світла у вакуу є 400&nbsp;нм аж 800&nbsp;нм.

Точнїше повіджено, тот россяг є видимым світлом про чоловіка. Дакотры виды жывых творів внимають россяг інакше - наприклад [[пчола|пчолы]] го мають дале напрямом ку куртшым вовновым довжкам ([[ултрафіалове жарїня]]), тай наспак дакотры [[плазы]] внимають і [[інфрачервене жарїня]].

Россяг вниманых вовновых довжок є становленый передовшыткым тым, же в области видитемого світла є максімум електромаґнетічного жарїня зо [[Сонце|Сонця]] допадаючого на Землю, і так є у тім россягу найлїпше відїти.

== Шырїня світла ==
Характер світла ся пробовали вчены трафити довгый час. Наприклад [[Платон]] собі думав, же людьскы очі суть актівныма жрідлами світла. Ёго понятя оптікы было актуално інверзне к днешнїй лучовій оптіцї (тоты самы лучі, але спачный напрям світла). Єдным з першых фізіків в днешнїм змыслї слова быв [[Ісаак Ньютон]], котрый розумів світло як ток частиць в механічнім змыслї. Теорія але была в роспорї з експеріментом, бо за тов теоріов доходило к лому світла од колміцї допаду при переходї світла з оптічно рідшого середовища до оптічно густїшого (тіпічно [[воздух]]-[[скло]]). Вовнова теорія доказала подати пояснїня і много іншых явів. Частицёвый погляд на світло быв знову ожывленый аж квантовов фізіков.

Од половины [[XX. стороча|20. стороча]] є платна [[теорія]] о [[Дуаліта частицї і вовнїня|дуалітї частицї і вовнїня]]. То єсть світло ся справать як [[Вовнїня|вовна]], котра несе [[квантованя|квантоване]] множество [[енерґії]].

=== Лом світла ===
Лучі світла ся при переходї з єдного середовища до другого ламуть, наприклад кідь світло допадать під углом на переглядный матеріал, як є [[скло]] або [[вода]]. Різны матеріалы спомалюють світло роздїлно, та [[Лом світла|лом]] є все під другым [[угол|углом]].

=== Швыдкость світла ===

==== Швыдкость світла у вакуу ====
Швыдкость світла в доконалім [[вакуум|вакуу]] ''c'' была міряна многораз в історії. Єдно з першых документованых мірянь ведучіх к приближному резултату учінив [[Данове|Дан]] [[Оле Ромер]] року [[1676]]. У звязаности з проблематіков навіґації мореплаваня позоровав рушаня [[планета|планеты]] [[Юпітер (планета)|Юпітер]] і ёго [[природный сателіт|місяця]] [[Іо]] [[телескоп]]ом, де зазначів одхылку в помыселній дорозї кружіня То. Міряв час штиридцять кружінь. А то при рушаню ся Земли в напрямі к Юпітеру і од нёго. Розознав розлуку 22 минут і тоту правилно прираховав конечной швыдкости світла. О кідь Ромер з тым найджінём дале не робив, многы з того значіня пізнїше выраховали швыдкость світла. Першым быв вызначный нідерландьскый математік, фізік і астроном Хрістіан Гуіґенс. 

Перше успішне міряня поземныма середками выконав [[Гіпполіте Фізеау]] в роцї [[1849]]. Фізеау післав звязок світла на [[зеркало]], котрому до драгы клав крутяче ся зубчате колесо. При знамій швыдкости колеса выраховав швыдкость світла на 313&nbsp;000&nbsp;км/с.

Далше міряня было выконане по пристаню на Місяцї : по уміщіню зеркала на ёго поверьхню ся зміряв час, за котрый ся одбитый луч вернув назад на Землю.

Взглядом к тому, же швыдкость світла у вакуу є універзалнов конштантов, котрой великость є становлена значінём ''c''=299 792 458 м/с, і час годен міряти в сучасній добі з высоков точностёв, є значіня довжкы [[метер]] дефінована помочов швыдкости світла у вакуу.

==== Швыдкость шырїня в іншых середовищах ====
В іншім середовищу ся світло шырить швыдкостёв ''v'', котра є все низша як ''c''. Подїл тых швыдкостей є рівный [[індекс лому|індексу лому]] даного середовища ''n'', т.є. ''n&nbsp;=&nbsp;c/v''. В резултатї того доходить на граніцях матеріалів з різныма значінями ''n'' к [[лом світла|лому світла]].

Точнїше повіджено, тото ся тыкать середовища без [[дісперзія|дісперзії]], т.є. припадів, коли індекс лому не залежыть на вовновій довжцї. В середовищу з дісперзіов треба одрізняти фазову і ґрупову швыдкость: [[фазова швыдкость]] описує швыдкость шырїня плох з тов самов [[фаза|фазов]], причім [[ґрупова швыдкость]] ся односить к обалцї амплітуды, ці ку швыдкости шырїня [[сіґнал]]у (інформації).

Кідь є залежность індексу лому на [[кругова фреквенція|круговій фреквенції]] ''n(ω)'', пак ся фазова швыдкость рівнать:

<math>v(\omega) = \frac{c}{n(\omega)}</math>

і ґрупова швыдкость є:

<math>v_g(\omega) = \frac{c}{n(\omega)+\omega \frac{dn}{d\omega}}</math>.

Ґрупова швыдкость не може перевышыти годноту ''c'' у згодї з [[теорія релатівіты|теоріёв релатівіты]]. Напроти тому ся фазова швыдкость, котра не є споєна з переношанём інформації, може набывати скоро хоцьякы значіня, высшы як ''c'' ці докінце мінусовых (смоть тыж [[індекс лому]]).

Шырїня світла в матеріалї можеме внимати як повторяне абсорбованя і выжарованя фотонів, і то так, же по ожарїню ся дістане атом до [[Ексцітованый статус|ексцітованого статусу]], у котрім перебуде лем куртый час і наслїдно фотон выжарить назад, тот наслїдно поїсть далшый атом ітд.... Світло ся рушать помалше, бо атомы перебывають в [[Ексцітованый статус|ексцітованім статусї]] даякый час. То єсть світло ся в матеріалї шырїть так скоро як у вакуу, але є в кусї абсорбованый і выжарованый атомами матерії.

== Абсорбція світла ==
Як світло трафіть на поверьх, часть є абсорбована атомами зверьху даного матеріалу, причім поверьхня ся барз слабо огрїє. Каждый вид [[атом]]у абсорбує даякы вовновы довжкы (фарбы) світла. Фарба поверьхнї залежыть од того, як вовновы довжкы вбере і котры одбє. Лист є так видженый як зеленый, бо абсорбує вшыткы фарбы окрем [[зелена|зеленой]], і мы видиме лем одбиване зелене світло.

== Інтерференції ==
К інтерференціям доходить, кідь ся стрїтять дві вовны світла. Як ся зыйдуть, пак ся взаємно посилнять. Тому ся говорить позітівна (тыж конштруктівна) [[інтерференція]] і виджена є як ясне світло. Кідь ся не згодують, пак можуть єдна другу зрушыти. То є неґатівна (дештруктівна) інтерференція і тоту є видно як [[тїнь]]. Інтерференчны смужкы ([[Фізеауовы смужкы]]) суть смугы світла і тїня створены черявым зосилнїнём і ослаблїнём складаючіх ся світловых звязків.

На інтерференчны максіма (конштрукт. інтерфер.) платить: '''2 × n × d = (m − 1) × λ'''<br />
На інтерференчны мініма (дештрукт. інтерфер.) платить: '''2 × n × d = (2 × m − 1) × (λ / 2)'''

де '''d''' є найкуртша сторона триуголника, '''m''' є чісло максім (мінім) – m = {1, 2, 3, …}, '''n''' індекс лому середовища і '''λ''' сімболізує вовнову довжку допадаючого жарїня.

== Фарба і вовнова довжка ==
Різны [[фреквенція|фреквенції]] світла видиме як [[фарба|фарбы]], од [[червена|червеного]] світла з найнизшов фреквенціов і найдовшов вовновов довжков по [[фіалова|фіалову]] з найвысшов фреквенціов і найкуртшов вовновов довжков.

[[Файл:Srgbspectrum.png]]

Такой піля видимого світла ся находить ''[[ултрафіалове жарїня|ултрафіалове]]'' (UV), в напрямі до куртшых вовновых довжок, і ''[[інфрачервене жарїня]]'' (IR), напрямом до довшых довжок. І кідь люде не видять IR, можуть влизке IR чути як [[тепло]] своїма [[рецептор]]ами в [[Скора (жывы творы)|скорї]]. Ултрафіалове світло ся зясь на чоловіку проявить звышінём піґментації скоры, знамым як [[опалёваня|опалїнём]].

== Міряня світла ==
Наступныма величінами пописуєме світло:
* [[яс]] (або теплота)
* [[освітлїня]] (єдиніця [[Сістема SI|SI]]: [[лукс (світло)|лукс]])
* [[світловый ток]] (єдиніця SI: [[лумен]])
* [[світивость]] (єдиніця SI: [[кандела]])

світло тыж можеме пописати за помочі тых величін:
* [[амплітуда]],
* [[фарба]] (або [[фреквенція]]), і 
* [[Поларізація (електродінаміка)|поларізація]].

== Жрідла світла ==

* саланя тепла ([[жарїня чорного тїлеса]])
** жарїня [[жаровка|жаровкы]]
** [[сонячне світло]]
* жарїня [[плазма]]ту ([[огень]], [[облукова лампа]])
* [[атомова спектрална емісія]] (емісії можуть быти стімулованы або спонтанны)
** [[ласер]] і [[масер]] ([[стімулована емісія]])
** світло [[ЛЕД|ЛЕД діоды]]
** ґазовы [[выбойка|выбойкы]]
* ускорїня вольного носіча пруду (обычайно [[електрон]], хоснує ся напр. в [[сінхротрон]]ах)
* [[лумінісценція]],
** [[Фотолумінісценція]]
** [[Електролумінісценція]]
** [[Катодолумінісценція]]
** [[Хемолумінісценція]] 
** [[Радіолумінісценція]]
** [[Тріболумінісценція]]
* [[флуоросценція]]
* [[фосфоренція]]
** [[катодове жарїня]]
* [[радіоактівный роспад]]
* [[анігілація]] пару [[частиця|частицї]]-[[антічастиця|антічастицї]]

== Выужытя світла ==
Світло ся хоснує в много апаратах ([[LCD]] образовках, DVD перегравачах, [[мобіл]]ах), з ёго помочов зварює і рїже, або наприклад оперує в медіцінї. Світло ся хоснує в много областях (міджі них належыть напр. комунікація, здравотницьтво, выробны технолоґії). За помочі світла люде позорують і далекы весмірны тїлеса, котру выжарують, одбивають або іншым способом суть овпливнены світлом.

=== Екстерны одказы ===
* [https://web.archive.org/web/20090130150142/http://www.sweb.cz/radek.jandora/f19.htm Вовновы властности світла]
* [http://www.aldebaran.cz/bulletin/2004_s1.html Вацлав Каізр: Міряня швыдкости шырїня ся світла]

=== Аудіовізуалны документы ===
* [http://www.sprword.com/videos/lightfantastic Light Fantastic] – серіал о світлї з антропоґенічного погляду, 4×60 минут, режія Паул Сен

[[Катеґорія:Фізіка]]
[[Катеґорія:Електромаґнетічне жарїня]]